UITGIFTEBELEID LANDBOUWGRONDEN
Historie, huidige situatie
Het Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam (OBR) heeft in het verleden een zeker areaal landbouwgrond verworven, waarbij geanticipeerd werd op toekomstige ontwikkelingen in het gebied.
Deze gronden worden in (vaak kortlopende) pacht uitgegeven. Een medewerker van het OBR heeft deze in portefeuille en draagt zorg voor de pachtcontracten. Deze constructie is beheersmatig van aard. Beleidsmatig is er sprake van een vacuüm.
Gewenste situatie
Het uitgeven van landbouwgronden in pacht kan een belangrijk beleidsinstrument zijn om gewenste ontwikkelingen te stimuleren in het buitengebied van de gemeente Rotterdam. Het dient ook op een transparante wijze te gebeuren om iedere schijn van voorkeursbehandeling te vermijden. In de beleving van alle betrokkenen zal de gunningsprocedure rechtvaardig, objectief en fraudebestendig moeten zijn.
Juridisch kader
De pacht is privaatrechtelijk onderworpen aan de Pachtwet. Pachtcontracten dienen te worden goedgekeurd door de Grondkamer. Juist voor die percelen welke in een nabije toekomst een planologische verandering kunnen ondergaan is het van belang een kortlopend pachtcontract op te stellen (artikel 70f, lid 5). Hierbij is geen recht van indeplaatsstelling, geen voorkeursrecht en geen continuatierecht. Er is ook geen prijstoets: pachter en verpachter mogen samen een prijs afspreken.
Bestuursrechtelijk zijn de navolgende rapporten van belang waarin gewezen wordt op de verantwoordelijkheid van bestuur en volksvertegenwoordigers bij het grondbeleid:
Beleidskader
Zolang er nog sprake is van agrarisch gebied, kan dit op verschillende manieren in een bestemmingsplan zijn vastgelegd. Het regiem "landschappelijk en natuurwetenschappelijk waardevol agrarisch gebied" heeft meer beperkingen als "agrarisch gebied met beperkingen t.a.v. staand glas".
Daarnaast zijn soms ook planologische visies geformuleerd in een structuurvisie of structuurplan. Van belang is echter ook een economische visie op een gebied en een sector. Daar waar een bedrijf niet meer volwaardig is dreigt het gevaar ven ongewenste nevenactiviteiten met het bijbehorende risico van een verdergaande verrommeling en verpaupering door gebrek aan sturing (Platteland versnippert en verrommelt, Milieudefensie en LTO-Nederland).
Inzake het buitengebied is de landbouw de economische drager en verdient mede in het kader van de stimulering van de lokale economie en werkgelegenheid ondersteuning van deze sector aanbeveling bij de plattelandsontwikkeling ( Manifest voor krachtig investeren in landelijk gebied, IPO, ANWB, LTO-Nederland en Natuurmonumenten).
De landbouw zelf is onderworpen aan een proces van schaalvergroting en innovatie om de vereiste investeringen te kunnen doen in het milieu en te kunnen blijven produceren tegen een concurrerende kostprijs. Ook hier dient te worden bezien in hoeverre men als overheid de helpende hand kan bieden. Voorts worden aan de landbouwers verregaande eisen gesteld t.a.v. opleiding en kwaliteiten van de geleverde producten. Het gaat hierbij om diploma's, vergunningen, licenties en certificaten.
Voor de verkeersveiligheid is het ook van belang dat met landbouwverkeer zo min mogelijk gebruik wordt gemaakt van openbare en doorgaande wegen, mede in verband met snelheid en mogelijke vervuiling. Het nabijheidscriterium is ook van belang i.v.m. het noodzakelijke toezicht op de te verpachten percelen, mede in verband met het eventueel weiden van vee. Dit toezicht vereist ook een volwaardig bedrijf. Parttimers en hobbyisten kunnen niet die aandacht geven die noodzakelijk is.
In verband met de leefbaarheid van een omgeving en de geloofwaardigheid van de lokale overheid is het van belang dat gemeentelijke landbouwgronden verpacht worden aan agrarische ondernemers die zich conformeren aan wet- en regelgeving zodat er vertrouwen mag bestaan in hun sociale attitude.
Transparantie
Een gunningsprocedure mag transparant genoemd worden als tijdig wordt gepubliceerd wanneer grond vrijkomt in pacht en welke eisen worden gesteld aan de kandidaat-pachter. Het moet voor een ieder duidelijk zijn waaraan moet worden voldaan en op basis van welke criteria zal worden geselecteerd.
Fraudebestendig
Een goed beschreven procedure maakt het voor het voor ambtelijk en bestuurlijk leidinggevenden inzichtelijk of de juiste stappen zijn gezet, aan alle voorwaarden is voldaan en of de keuze iedere toets der kritiek kan doorstaan. De procedure dient controleerbaar te zijn.
Objectief, rechtvaardig
De selectiecriteria zullen hun wortels moeten vinden in reeds vastgesteld beleid en zelf moeten worden vastgesteld door het daarvoor aangewezen democratische orgaan. Dit is dan tezamen met de procedurebeschrijving het integrale beleidskader waarbinnen het College van B&W kan opereren en waarover weer verantwoording kan worden afgelegd. De uitvoering wordt gemandateerd aan het hoofd van de betrokken gemeentelijke Tak van Dienst, het Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam. Het kan echter ook zijn dat de DLG vanwege de daar aanwezige specifieke kennis een rentmeesterfunctie krijgt voor de landbouwgronden welke in eigendom van de gemeente zijn.
Financieel kader
Het opstellen van een transparant en objectief uitgiftebeleid is een eenmalig investering, maar het is ook een investering in het imago van de lokale overheid.
Ambtelijk behoeft een ander uitgiftebeleid niet meer tijd te kosten of als "lastig" te worden omschreven.
Van belang is preventief in plaats van curatief te handelen. Het is beter de juiste prikkels uit te delen dan controleurs op pad te sturen ten behoeve van de handhaving. Men kan beter selecteren in het voortraject, dan controleren of de regels t.a.v. arbeid, milieu, ruimtelijke ordening, etc. wel goed worden nageleefd. Het is beter te stimuleren middels uitgifte van landbouwgrond, dan te ondersteunen middels bijvoorbeeld het Bijstandsbesluit Zelfstandigen.
Het uitgeven van grond aan de hoogste bieder (wat momenteel ook niet gebeurt!) leidt misschien wel tot een hogere financiële opbrengst bij het OBR, maar kan op diverse beleidsterreinen echter nadelige effecten hebben.
De communicatie zal enige kosten met zich meebrengen. Dit zal echter passen binnen de bestaande budgetten voor voorlichting (advertenties, brochures, website, etc.).
Communicatie
Intern zal bij de diverse deelgemeenten het belang van een uitgiftebeleid gerelateerd zijn aan de omvang van het areaal gemeentelijke landbouwgrond in een deelgemeente. Een deelgemeente aan de rand van Rotterdam met een groot buitengebied zal natuurlijk meer prioriteit toekennen aan beleidsontwikkeling inzake uitgifte van landbouwgronden.
Bij het Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam zal men er begrip voor moeten hebben dat de burger en ondernemer niet het gevoel mogen hebben onderworpen te zijn aan ambtelijke willekeur, maar dat men er recht op heeft op een fatsoenlijke en respectvolle manier behandeld te worden. In de huidige situatie was kritiek niet mogelijk vanwege de zakelijke afhankelijkheid. Er ontstaan nu duidelijke en heldere posities.
De huidige en potentiële pachters van landbouwgronden zullen inzake een uitgiftebeleid ook duidelijk geïnformeerd dienen te worden. Dit kan door het opstellen van een brochure en informatie op de website van het OBR en de betrokken deelgemeenten.
Verhouding gemeente - deelgemeente
In de samenhang en samenwerking tussen centraal en deelgemeentebestuur behoort het ontwikkelen en formuleren van grondbeleid en daarmee de uitgifte van landbouwgronden duidelijk tot de bevoegdheden van het centrale bestuur. Het is echter wellicht wel van belang dat de besturen van deelgemeenten op basis van hun kennis en betrokkenheid met de "couleur locale" hun eigen accenten kunnen plaatsen. Wellicht dat hier ruimte voor moet worden gemaakt in de op te stellen beleidsnota. Deze bestuurslaag wordt primair geconfronteerd met de gevolgen van het beleid. Daarnaast kan het ook een agenda-onderwerp zijn in het reguliere overleg tussen de accountmanager van het OBR en de portefeuillehouder van de deelgemeente.
Verhouding gemeente - overige overheden
Het verdient aanbeveling aansluiting te zoeken bij aangrenzende gemeenten voor zover hier reeds beleid ontwikkeld is. Tevens kan worden bezien hoe waterschappen en recreatieschappen met deze materie omgaan. De landelijke overheid werkt in deze middels de Dienst Landelijk Gebied.
Advies
Verzoek het College van B&W van de gemeente Rotterdam een beleid te (laten) opstellen inzake de uitgifte van landbouwgronden welke de (deel)gemeente een instrument verschaft om sturing te geven aan belangrijke processen in het buitengebied m.b.t. plattelandsvernieuwing c.q. -ontwikkeling.
Dit beleid dient transparant, fraudebestendig, objectief en rechtvaardig te zijn.
Adviseer het college daarbij gebruik te maken van externe adviseurs vanwege de noodzakelijke specifieke kennis, bijvoorbeeld van de Dienst Landelijk Gebied of de DLV (voorheen Dienst Landbouw Voorlichting).